Η συγκεκριμένη εικόνα προέρχεται από την Καστοριά και φιλοξενείται στο Βυζαντινό μουσείο της πόλης. Στην εμπρόσθια όψη της εικόνας απεικονίζεται η Παναγία βρεφοκρατούσα και στην οπίσθια, η Άκρα ταπείνωση.
Η εικόνα είναι ζωγραφισμένη με την τεχνική της αυγοτέμπερας σε ξύλο και έχει διαστάσεις 115 x 77 εκ. Η εμπρόσθια όψη παρουσιάζει την Παναγία βρεφοκρατούσα σε προτομή, να κρατά με το αριστερό χέρι της το Χριστό και το δεξί να το φέρει μπροστά στο στήθος της. Ο Χριστός, ο οποίος παριστάνεται ως μικρό παιδί, αλλά με έκφραση ώριμου άνδρα, με το αριστερό χέρι κρατάει ειλητάριο και με το δεξί ευλογεί. Η Παναγία απεικονίζεται με έκφραση θλίψης, η οποία αποδίδεται από τις βαθιές ρυτίδες πόνου ανάμεσα στα φρύδια της. Στο επάνω μέρος της εικόνας αριστερά και δεξιά εικονίζονται δύο μικροσκοπικοί άγγελοι που σεβίζουν.
Στην οπίσθια όψη απεικονίζεται ο Χριστός στον τύπο της Άκρας ταπείνωσης. Είναι ζωγραφισμένος σε προτομή, με τα μάτια κλειστά και το κεφάλι γερμένο προς το δεξιό ώμο. Ακριβώς πίσω του βρίσκεται τοποθετημένος ο σταυρός του μαρτυρίου, από τον οποίο διακρίνεται η απόληξη της κατακόρυφης, καθώς δεξιά κεραία. Πάνω από την απόληξη υπάρχει η κεφαλαιογράμματη επιγραφή [ΒΑC]ΙΛΕΥC ΤΗC ΔΟΞΗC, ενώ δεξιά και αριστερά από την κατακόρυφη κεραία του σταυρού αναγράφονται οι βραχυγραφίες ΙΗC(ΟΥ)C Χ(ΡΙCΤΟ)C.
Στο κάτω μέρος της εικόνας υπάρχουν εγκοπές για την τοποθέτησή της σε κοντάρι, κάτι που δείχνει ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια απλή εικόνα, αλλά με μια εικόνα λιτανείας. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το θέμα των δύο όψεων της εικόνας, οδήγησε στη σύνδεσή της με την ακολουθία των Παθών κατά την Μεγάλη Παρασκευή.
Στην εμπρόσθια όψη αξίζει να σταθούμε στην κατεύθυνση του βλέμματος και της έκφρασης της Παναγίας, η οποία αποπνέει οδύνη. Το νεανικό της πρόσωπο έρχεται σε αντίθεση με το βαθιά αυλακωμένο από ρυτίδες μέτωπό της, αλλά και με τη γαλήνια έκφραση του θείου βρέφους. Τα στοιχεία αυτά δε θα μπορούσαν να ερμηνευτούν παρά σε συνδυασμό με την απεικόνιση της οπίσθιας όψης με το νεκρό Χριστό. Η Παναγία δηλαδή είναι θλιμμένη γιατί προαισθάνεται το μέλλον του γιου της, το Πάθος, τη Σταύρωση και τη Ταφή του.
Στην οπίσθια όψη ο Χριστός παρουσιάζεται όρθιος αλλά νεκρός και μέσα στην Άκρα ταπείνωση και μοναξιά χαρακτηρίζεται ως Βασιλεύς της Δόξης, κάτι που σημαίνει ότι στη συγκεκριμένη εικόνα έχουμε να κάνουμε με το Χριστό μεταξύ Σταύρωσης και Ανάστασης. Στη σκηνή της Άκρας ταπείνωσης παρουσιάζεται ο θάνατος του Χριστού, αλλά πρόκειται στην ουσία για το θάνατο της ανθρώπινης φύσης του Χριστού και την απελευθέρωση της θεϊκής του διάστασης. Έχουμε να κάνουμε δηλαδή, με μια συνθετική εικόνα που το νοηματικό της περιεχόμενο περικλείει τόσο τη Σταύρωση και τη ταφή, όσο και την Ανάσταση.
Και οι δύο όψεις της εικόνας χρονολογούνται στο τελευταίο τέταρτο του 12ου αιώνα. Τόσο στη βρεφοκρατούσα, όσο και στη σκηνή του Πάθους, εκείνο που κυριαρχεί είναι η διάχυτη έκφραση των συναισθημάτων. Μια έκφραση όπου στην Παναγία αποτυπώνεται στο βλέμμα, ενώ στην Άκρα ταπείνωση αποδίδεται με τις συσπάσεις του προσώπου. Λόγω του θέματός της, αποτελεί μία κατεξοχήν λατρευτική εικόνας της Μεγάλης Παρασκευής, που παρουσιάζει σε εξέλιξη το θείο δράμα, αφού στις μορφές συνοψίζεται το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον: η ενσάρκωση, η Σταύρωση και η Ανάσταση.
Βιβλιογραφία: Belting Hans, “An image and its function in the Liturgy: the man of sorrows in Byzantium”, Dumbarton Oaks Papers, 1980-81, σελ 1-16
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου