Το τζαμί στα Παλιά Βόλου

Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς το 1423, στο κάστρο που αποτελούσε το βασικό πυρήνα της πόλης, εγκαταστάθηκε τουρκική φρουρά, με αποτέλεσμα πολλοί χριστιανοί να καταφύγουν στα χωριά του Πηλίου.

Η νέα οθωμανική πόλη που δημιουργήθηκε ήταν οριοθετημένη στα όρια του βυζαντινού τείχους του φρουρίου, ο περίβολος του οποίου σχημάτιζε ένα τέλειο τετράπλευρο, που ήταν ενισχυμένο στις τρεις πλευρές του με τετράγωνους οχυρωματικούς πύργους.

Τον 17ο αιώνα παρατηρείται σημαντική εμπορική δραστηριότητα στην πόλη, καθώς ιδρύονται εμπορικά μαγαζιά, τελωνείο και παζάρι. Η οθωμανική πόλη με τις δύο πύλες αρχίζει σιγά-σιγά να διαμορφώνεται και να οργανώνεται, συγκεντρώνοντας όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συναντώνται στις οθωμανικές πόλεις, όπως αδιέξοδα στενά δρομάκια, κατοικίες πυκνά διατεταγμένες και τα βασικά κοινοτικά κτίρια που ήταν τα διοικητήρια, το λουτρό, οι στρατώνες, οι τρεις κρήνες και το τζαμί.

Η περιοχή του κάστρου συγκεντρώνει σήμερα τα παλαιότερα σωζόμενα μνημεία που αποτελούν αξιόλογα τεκμήρια για την ιστορία της πόλης. Δυστυχώς κάποια από αυτά τα κατάλοιπα του παρελθόντος δεν υπάρχουν πια, καθώς καταστράφηκαν για διάφορους λόγους το καθένα μέσα στο πέρασμα των χρόνων.

Όσο σήμερα και αν μας φαίνεται παράδοξο, κάποτε στη συνοικία των παλαιών υπήρχε οθωμανικό τζαμί. Οι παλαιότεροι και μεγαλύτεροι κάτοικοι της περιοχής πιθανόν να το θυμούνται, καθώς αυτό (το τζαμί) διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του '60.

Το παλαιό τούρκικο τζαμί ήταν κτισμένο στο λόφο των Αγίων Θεοδώρων, σε περίοπτη θέση, ώστε να ξεχωρίζει από μακριά με τον ψηλό μιναρέ του. Η τοιχοδομία του, σύμφωνα με τον Ν. Γιαννόπουλο, αποτελούταν από μεγάλους ισοδομικούς λίθους, οι οποίοι ήταν καλά κατεργασμένοι και ήταν συνδεδεμένοι με διπλές σειρές τετράγωνων απτών πλίθων και παχύ στρώμα ασβέστου, σύμφωνα με το βυζαντινό σύστημα τοιχοποιίας.

Η χρονολόγηση του τζαμιού είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια, όπως όμως πιθανολογεί ο Ν. Γιαννόπουλος, το οθωμανικό τζαμί πρέπει να κτίστηκε κατά τον 16ο αιώνα, την περίοδο δηλαδή που χρονολογούνταν και τα περισσότερα τζαμιά στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία.

Το 1651, το τζαμί υπέστη την πρώτη του καταστροφή από τον ενετικό στρατό και συγκεκριμένα από την επίθεση του Μοραζίνι, ο οποίος βομβάρδισε με τα κανόνια του το κάστρο, δημιουργώντας τεράστιες ζημιές. Οι Τούρκοι όμως κατά τη διάρκεια του τουρκοενετικού πολέμου και μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα, κατάφεραν να επισκευάσουν και να ανακατασκευάσουν ξανά το κάστρο, το οποίο ήταν κατεστραμμένο ως τα θεμέλια και να κτίσουν πάλι το τζαμί.

Από εκείνη την περίοδο και μετά το τζαμί παρέμεινε στη θέση του και ύστερα από την ένταξη του Βόλου στο ελληνικό κράτος (1881) και την κατεδάφιση του τείχους του φρουρίου (1889). Το 1936, το τζαμί θα χάσει την κορυφή του, η οποία θα κοπεί από τους ισχυρούς ανέμους που έπληξαν τότε την περιοχή και θα διατηρηθεί έτσι ως το 1955. Τον Απρίλιο του 1955, οι δυνατοί σεισμοί και μετασεισμοί στον Βόλο, θα δημιουργήσουν πολλές ρωγμές και βλάβες στο τζαμί, έτσι ώστε το κτίσμα (όπως και πολλά άλλα σημαντικά κτίρια) θα κριθεί από τη δημοτική αρχή της πόλης κατεδαφιστέο.

Έτσι, μια δεκαετία περίπου αργότερα, επί δικτατορίας, το τζαμί καταστρέφεται ολοσχερώς, καθώς δεν υπήρχε εκείνη την περίοδο η σχετική νομοθεσία περί προστασίας και συντήρησης των ιστορικών μνημείων, που θα μπορούσε να παρεμποδίσει μία τέτοια ενέργεια, με αποτέλεσμα ο Βόλος να χάσει για πάντα ένα πολύτιμο ιστορικό κτίσμα που αποτελούσε βασικό τεκμήριο της οθωμανικής ιστορίας της πόλης.

Σήμερα, πληροφορίες για το τζαμί μπορούμε να πάρουμε μόνο από βιβλιογραφικές πηγές, καθώς το κτίσμα δεν υφίσταται πια. Με το τζαμί έχουν ασχοληθεί ο Κ. Λιάπης (ερευνητής) σε μελέτη του σχετικά με το κάστρο του Βόλου, καθώς και οι βυζαντινοί αρχαιολόγοι Ν. Γιαννόπουλος και Α. Ντίνα.

Πολύ σημαντικό είναι ακόμη και το φωτογραφικό υλικό που έχει διασωθεί από το αρχείο του φωτογράφου Κ. Ζημέρη, ο οποίος αποτύπωσε στον φωτογραφικό του φακό το τζαμί, με τον κολοβωμένο μιναρέ του, όπως σώζονταν το 1944. Το αρχείο του Κ. Ζημέρη υπάρχει σήμερα στο δημοτικό κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου.

Το τζαμί μας είναι επίσης γνωστό και από την εικόνα του συγγράμματος του Coronelli, το οποίο είχε εκδοθεί στο Παρίσι το 1686, ενώ απεικόνισή του υπάρχει και σε ένα καρτ-ποστάλ από τη συλλογή του Σταύρου Μπατουδάκη, που χρονολογείται το 1930.

Το οθωμανικό τζαμί που έκτισαν οι Τούρκοι μέσα στο κάστρο της πόλης συνδέθηκε με την ανθρώπινη δραστηριότητα και ζωή, που αναπτύχθηκε στην περίοδο της τουρκοκρατίας στην πόλη του Βόλου. Με την πάροδο του χρόνου το κτίσμα ενσωματώθηκε στην ιστορία της πόλης και έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της. Αν σήμερα το τζαμί υπήρχε, θα αποτελούσε αδιαμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά τεκμήρια του παρελθόντος και της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.

Το φαινόμενο της ανεργίας: μια γενική προσέγγιση

Οι ιστορικές συγκυρίες, καθώς και οι κοινωνικο – οικονομικές και πολιτικές επιλογές του εκάστοτε κράτους, αποτελούν το πλαίσιο αναφοράς στην προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου της ανεργίας.

Η οικονομική κρίση για μια χώρα έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των δυνατοτήτων απασχόλησης του ντόπιου εργατικού δυναμικού και στη συνέχεια την προοδευτική αύξηση του αριθμού των ανέργων.

Η αδυναμία απορρόφησης του ντόπιου εργατικού δυναμικού σε μια χώρα δημιουργεί με τη σειρά της μεγάλες κοινωνικο – οικονομικές επιπτώσεις που δεν μπορούν μακροπρόθεσμα να αποτιμηθούν ως θετικές.

Η υπανάπτυξη και το κλείσιμο των βιομηχανικών και βιοτεχνικών κέντρων έχει ως συνέπεια χιλιάδες θέσεις εργασίας να χάνονται τελείως.

Σε άλλες περιπτώσεις, μεγάλες επιχειρήσουν που υπηρετούν πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες και επικρατούν εις βάρος μικρότερων, καταφέρνουν συνήθως να παίρνουν στα χέρια τους το μονοπώλιο και να κυριαρχούν.

Υπάρχουν επίσης επαγγέλματα που παρατηρείται πολύ συχνά το φαινόμενο του κορεσμού θέσεων εργασίας και η αδυναμία απορρόφησης πλεονάζοντος δυναμικού.

Θα πρέπει να πούμε επίσης ότι δεν είναι λίγες οι φορές που σε μια χώρα συγκεντρώνεται φθηνό εργατικό δυναμικό, με αποτέλεσμα τη μείωση του ντόπιου εργατικού δυναμικού της χώρας.

Σε πάρα πολλά κράτη ακόμα, επικρατεί το καθεστώς της αναξιοκρατίας που υποκρύπτει πολιτικά συμφέροντα, δημιουργία πλασματικών προβλημάτων στις επιχειρήσεις και έλλειψη κατάλληλης εργασιακής νομοθεσίας.

Η ανεργία γενικά, θα πρέπει να τονίσουμε, παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά την πορεία ενός οικονομικού κύκλου, καθώς και μεταβολές.

Τα ποσοστά της ανεργίας, επίσης, διαφοροποιούνται σημαντικά από χώρα σε χώρα, οι οποίες μπορεί να εκπροσωπούν ανεπτυγμένες ή μη ανεπτυγμένες οικονομίες. Τέλος, τα ποσοστά ανεργίας διαφέρουν επίσης και μεταξύ διαφορετικών ομάδων ηλικίας, περιοχών και φυλών.

Η αδυναμία απορρόφησης του εργατικού δυναμικού για μια χώρα μπορεί να επιφέρει για την ίδια πολλές εκρηκτικές συνέπειες.

Η χώρα χάνει καταρχήν την οικονομική και κοινωνική ευρωστία και ευημερία της. Η νομισματική σταθερότητα και ροή συναλλάγματος περιορίζεται και ανθίζει η παραοικονομία.

Παρατηρείται επίσης άνιση κατανομή πλούτου, κοινωνικές εντάσεις και χάσματα στις ασύμμετρες σχέσεις εργατών και εργαζομένων, με συνέπεια να δημιουργούνται αντικοινωνικά φαινόμενα που κορυφώνονται με εκδηλώσεις βίας.

Η μη απορρόφηση επίσης του ντόπιου εργατικού δυναμικού μπορεί να οδηγήσει και στο φαινόμενο της μαζικής εξωτερικής μετανάστευσης, που έχει ως αποτέλεσμα τη διαταραχή και το κλονισμό των οικογενειακών σχέσεων ενός τόπου και την αύξηση της υπογεννητικότητας.

Σε ατομικό επίπεδο, τα άτομα που είναι θύματα της ανεργίας βιώνουν το μεγάλο πρόβλημα της επιβίωσης και της κάλυψης των στοιχειωδών αναγκών (τροφή, ένδυση, σπίτι, κτλ). Τα άτομα αυτά διακατέχονται από συναισθήματα μοναξιάς, άγχους και ανασφάλειας, καθώς δεν ικανοποιούν την έμφυτη τάση που έχουν όλοι οι άνθρωποι για δημιουργία και εποικοδόμηση.

Έτσι αυτοί οι άνθρωποι, προκειμένου να βρουν οποιαδήποτε μορφή εργασίας, υποτάσσονται σε κάθε είδους επιλογές που μπορεί να υποκρύπτουν απειλές και μορφές εκμετάλλευσης και έτσι οι ίδιοι, αδύναμοι να ενσωματωθούν σε μία τέτοιου τύπου κοινωνία, παραμένουν πολλές φορές περιθωριοποιημένοι.

Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε μια κρίσιμη καμπή της σύγχρονης ιστορίας της, μιας και η ανεργία βρίσκεται ήδη στο προσκήνιο και η οικονομική κρίση λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις, αφού αντιπροσωπεύει τα νοικοκυριά και την αγοραστική τους δύναμη και όχι μόνο.

Πρώτα απ’ όλα στην Ελλάδα παρατηρείται μια ανελαστικότητα σε ότι αφορά την αγορά εργασίας, καθώς η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό μερικής απασχόλησης στην Ευρώπη. Αυτό γίνεται γιατί οι εργαζόμενοι σε οργανισμούς θεωρούν τη μερική απασχόληση ως κατώτερη μορφή απασχόλησης και πιστεύουν ότι η διαδοχή της στην Ελλάδα είναι αβέβαιη, λόγω του χαμηλού εισοδήματος που αποφέρει.

Άλλος παράγοντας είναι ο ρόλος των αλλοδαπών – μεταναστών, όπου σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή ένωση, η συμμετοχή των μεταναστών στο εργασιακό δυναμικό της χώρας και ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα αποτελεί ένα ακόμη πλήγμα για την ελληνική αγορά εργασίας.

Η Ελλάδα επίσης είναι από τις λίγες χώρες που υιοθετεί το θεσμό της υψηλής νομικής προστασίας των εργαζομένων, καθώς η απόλυση προσωπικού αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία και οι νέες προσλήψεις επιφέρουν τεράστιο κόστος.

Οι προοπτικές απασχόλησης επίσης των νέων στην Ελλάδα επηρεάζονται και από τον συνδυασμό του υψηλού μισθολογικού κόστους και του χαμηλού επιπέδου του κατώτατου μισθού. Αυτό έχει ως συνέπεια να παρατηρούνται υψηλά επίπεδα ανεργίας και στους νέους.

Τέλος, θα πρέπει να πούμε ότι οι δαπάνες στην Ελλάδα στους τομείς ενεργητικής πολιτικής απασχόλησης είναι πολύ μικρές σε σχέση με άλλες χώρες.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το πρόσφατο ψήφισμα του μνημονίου από την κυβέρνηση που αφορά περικοπές μισθών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, κατάργηση επιδόματος πολυτέκνων και επιδόματος ανεργίας, υποδηλώνουν ότι το πρόβλημα της ανεργίας είναι εξαιρετικά πολύπλοκο και σύνθετο. Το πρόβλημα αυτό στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως σε θεσμικούς παράγοντες, κυβερνητικές πολιτικές, αλλά και παγιωμένες νοοτροπίες που κυριαρχούν στον ελληνικό χώρο εργασίας.

Η αντιμετώπιση της ανεργίας δεν αποτελεί μια εύκολη υπόθεση. Το κράτος οφείλει να συνειδητοποιήσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα και να αναλάβει την οργάνωση ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου λύσης του προβλήματος.

Η παρουσία ενός συγκροτημένου νομοθετικού πλαισίου που θα θεσμοθετήσει μέτρα αξιοκρατικής επιλογής προσωπικού και που θα στηρίζεται στην ισότητα και στην παροχή ίσων ευκαιριών μόρφωσης, κατάρτισης και ευρέσεως εργασίας κτλ, αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη.

Για να λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας στην Ελλάδα θα πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι ο ανθρώπινος παράγοντας και οι ανάγκες του στην κοινωνία έχει τη μεγαλύτερη σημασία, πέρα από κάθε κυβέρνηση και πολιτικά – μικροκομματικά συμφέροντα που διαβάλλουν τη σημερινή κατάσταση της οικονομίας της χώρας.

Ένας μικρός παράδεισος κοντά στην πόλη μας

Ο Βόλος είναι μία από τις λίγες πόλεις στην Ελλάδα που δίνει τη δυνατότητα σε όποιον το επιθυμεί, μέσα σε πολύ λίγο χρόνο από το κέντρο της πόλης, να έρθει σε επαφή με τη φύση και τον πολιτισμό.

Το καταπράσινο χωριουδάκι του Αγίου Ονουφρίου, που είναι κτισμένο κατά μήκος του χείμαρρου Κραυσίδωνα, αποτελεί μια όαση απαράμιλλης ομορφιάς. Λίγα μόλις χιλιόμετρα από το κέντρο του Βόλου, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το πανέμορφο αυτό χωριό και την εντυπωσιακή φυσική ομορφιά και να νιώσει αμέσως κομμάτι αυτού του τόπου.

Το χωριό βρίσκεται στους πρόποδες του Πηλίου και πήρε το όνομά του από την ερειπωμένη εδώ και αιώνες μονή Οσίου Ονουφρίου. Η συγκεκριμένη μονή προϋπήρχε της μονής οξείας επίσκεψης της Μακρινίτσας και διορίστηκε σ’ αυτήν ως μετόχι από τον κτήτορα της μονής οξείας επίσκεψης, Κωνσταντίνο Μελισσηνό. Σύμφωνα με την παράδοση στην χάρη του Αγίου προσέφευγαν ανύπαντρες γυναίκες για να βρουν τον ιδανικό σύντροφο.

Στο χωριό αναπτύχθηκαν στο παρελθόν πολλά παραδοσιακά επαγγέλματα που στηρίζονταν στην εκμετάλλευση του νερού, το οποίο τότε ήταν φυσικά πιο άφθονο και είχε περισσότερη ορμή. Οι δριτσέλες, τα ελαιοτριβεία, οι νερόμυλοι, τα βυρσοδεψία και οι γανωμάτηδες, στηρίζονταν αποκλειστικά στη χρήση και αξιοποίηση του νερού. Η περιοχή παρήγαγε επίσης λάδι, ελιές και κρασί, προϊόντα τα οποία οι κάτοικοι του χωριού διακινούσαν σε όλες τις περιοχές της βόρειας Ελλάδας.

Το χωριό γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση και οικοδομήθηκαν σ’ αυτό αξιόλογες κατοικίες, όπως αρχοντικά και πυργόσπιτα με δύο και τρεις ορόφους τα οποία ανήκαν σε εύπορους εμπόρους και κτηματίες. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το χωριό, όπως και τα περισσότερα χωριά του Πηλίου, λεηλατήθηκε σε μεγάλο βαθμό.

Η περιοχή του Αγίου Ονουφρίου αποτελεί σήμερα έναν μικρό επίγειο παράδεισο, που έχει καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια να διατηρήσει την παρθενική του ομορφιά, σε όλο του το μεγαλείο. Τα φιδωτά ανηφορικά δρομάκια που υπάρχουν κατά μήκος του ποταμού, καλούν τον επισκέπτη να τα διασχίσει και να αισθανθεί την απαλή σιγαλιά του δάσους που πλανιέται στην ατμόσφαιρα ή να αφουγκραστεί τον ήχο του γάργαρου νερού και τα τιτιβίσματα των πουλιών, κάτω από τις πυκνές φυλλωσιές των πλατανιών, στο ξέφωτο.

Πέρα όμως από τη φύση που ξεχύνεται με τόση μεγαλοπρέπεια και ομορφιά, εντύπωση και θαυμασμό προκαλεί και το δίτοξο, πέτρινο, τοξωτό γεφύρι του Κάππα, όπως είναι γνωστό, κτισμένο σύμφωνα με τον πηλιορείτικο παραδοσιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό, καμωμένο από μεγάλες, ακανόνιστου σχήματους, λαξευμένες πέτρες. Το γεφύρι αυτό συνδέει την πλευρά που βρίσκεται προς το χωριό Σταγιάτες με τον οικισμό του Αγίου Ονουφρίου και είναι κτισμένο σε ένα ειδυλλιακό τοπίο μέσα στην καρδιά του δάσους.

Η περιοχή του Αγίου Ονουφρίου, μια ανάσα μόλις από το Βόλο, αποτελεί πράγματι μια από τις γραφικότερες περιοχές του νομού που σε προκαλεί να την εξερευνήσεις βήμα προς βήμα για να σε μαγέψει με την γοητεία και τη μυστική ομορφιά της.

Πλατεία Ρήγα Φεραίου

Η πλατεία Ρήγα Φεραίου αποτελεί την μεγαλύτερη πλατεία του Βόλου και συμπυκνώνει όλη την ιστορική εξέλιξη της πόλης.

Ο χώρος της πλατείας αποτελούσε στο παρελθόν «διαχωριστική ζώνη» ανάμεσα στο κάστρο και το νέο οικισμό που δημιουργήθηκε το 1840. Αυτήν τη διαχωριστική ταυτότητα ο χώρος την κράτησε και στα επόμενα χρόνια, όπου κατασκευάστηκαν εκεί το εμποροδικείο, οι στρατώνες και το τελωνείο.

Το 1882 σύμφωνα με το νέο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης ο χώρος μετατρέπεται πλέον σε πλατεία και αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα και το σημείο αναφοράς της πόλης.

Η πλατεία, τοποθετημένη δίπλα στο σιδηροδρομικό σταθμό και το λιμάνι, αποκτά μια ισχυρή χωρική δύναμη και οργανώνεται ακολουθώντας τη διαρκή εξέλιξη της πόλης.

Οι οικονομικές δυσκολίες όμως του δήμου, σε συνδυασμό με σημαντικά γεγονότα, όπως το κύμα των προσφύγων το 1922, ο πόλεμος του 1940 και οι σεισμοί του 1955 επηρέασαν τη συνολική πορεία και την εξέλιξη της περιοχής, καθυστερώντας αρκετά τον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της ανάπτυξης του δημόσιου χώρου.

Το 1890 ανεγείρεται στην ανατολική άκρη της πλατείας, που παρέμενε αδιαμόρφωτη για πολλά χρόνια, το κτίριο του δημοτικού θεάτρου, ενώ η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια που θα έδινε στην πλατεία την απαιτούμενη μορφολογική και αισθητική υπόσταση καταγράφεται το 1931, μετά την αναθεώρηση του σχεδίου πόλης με τα σχέδια του δημάρχου Κ. Καρτάλη. Tα σχέδια αυτά προϋπόθεταν την ανέγερση δημοτικής αγοράς, λουτρών και δημοτικού μεγάρου.

Τελικά κανένα από τα έργα αυτά εκείνο το διάστημα δεν πραγματοποιήθηκε και το 1939 ο δήμος Βόλου αποφασίζει να κατεδαφίσει τους παλιούς στρατώνες που βρίσκονταν σε ερειπώδη πλέον κατάσταση και με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα Πάνου Τσολάκη, ξεκινάει η διαδικασία οργάνωσης σχεδίου καλλωπισμού της πλατείας.

Η όλη προσπάθεια αναστέλλεται από την μεσολάβηση του πολέμου και επανέρχεται το 1949 με κάποια τροποποιημένα σχέδια. Τελικά μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1955, ο σχεδιασμός της πλατείας τίθεται υπό νέους όρους.

Ο δήμος Βόλου αποφασίζει την ανοικοδόμηση στην πλατεία οχτώ κτιρίων: του δημαρχείου, του θεάτρου, της λαϊκής βιβλιοθήκης, της φιλαρμονικής, της ΧΑΝ, του ερυθρού σταυρού, των δημοτικών λουτρών και της φρουταγοράς. Με όλες αυτές τις αλλαγές και διαφοροποιήσεις η πλατεία αποκτά πλέον καθαρά μορφολογικά χαρακτηριστικά και διαφορετική σημασία από αυτή που αρχικά της αποδόθηκε.

Ο αρχιτέκτονας Πάνος Τσολάκης το 1958 αναλαμβάνει εκ νέου τη μελέτη διαμόρφωσης της πλατείας και τον Φεβρουάριο του 1960 εγκρίνεται από το υπουργείο δημόσιων έργων πλέον η τροποποίηση του σχεδίου πόλεως στο σημείο της πλατείας και συντάσσεται σχέδιο για την τροποποίησή της.

Το 1972 ολοκληρώνεται η κατασκευή του δημαρχείου και το δημοτικό θέατρο ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο του 1989, ενώ τα υπόλοιπα κτίρια που είχαν αποφασιστεί να γίνουν τελικά δεν έγιναν ποτέ.

Η πλατεία με τον καιρό διαμορφώθηκε σε πάρκο, καθώς έγιναν οι αντίστοιχες δενδροφυτεύσεις και πεζόδρομοι και στολίστηκε με αξιόλογα γλυπτά. Με την πάροδο του χρόνου η πλατεία απέκτησε τη δική της φυσιογνωμία και λειτουργικότητα στο χώρο της πόλης, μετά από πολλές και ποικίλες διαδοχικές φάσεις ανάπτυξης.

Σήμερα η πλατεία – πάρκο του Ρήγα Φεραίου αποτελεί τη μεγαλύτερη πλατεία της πόλης και σχεδιασμένη σύμφωνα με τους προδεγιαγραμμένους τύπους αστικής οργάνωσης καταφέρνει να διατηρήσει πλήρη ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον που αντιπροσωπεύει η ίδια ως πάρκο και το δομημένο περιβάλλον που αποτελεί η πόλη. Στην πολεοδομική διάσταση του Βόλου, η πλατεία του Ρήγα Φεραίου κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην ταυτότητα της πόλης, σε μια πόλη που δυστυχώς οι δημόσιοι χώροι και οι πλατείες αποτελούν σπάνιο αγαθό.

Βιβλιογραφία

Βίλμα Χαστάογλου, «Οι περιπέτειες των πλατειών του Βόλου», ΕΝ ΒΟΛΩ (15 Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2004) σσ. 16-17

Προβιομηχανικά μνημεία υδραυλικής ενέργειας στη Μαγνησία

Σ’ αντίθεση με τους άλλους τρεις νομούς της Θεσσαλίας, στο νομό Μαγνησίας δεν υπάρχουν μεγάλα ποτάμια και άρα θα μπορούσε εύλογα να πει κανείς ότι θα ήταν ανέφικτη η ανάπτυξη επαγγελμάτων – εργαστηρίων που θα βασίζονταν αποκλειστικά στη χρήση του νερού. Ύστερα όμως από προσεκτική επιτόπια έρευνα, ο συλλογισμός αυτός αποδεικνύεται λανθασμένος, καθώς οι κάτοικοι της Μαγνησίας όχι μόνο οργάνωσαν τις δραστηριότητές τους στηριζόμενοι στη χρήση του νερού, αλλά εκμεταλλεύτηκαν και την υδραυλική ενέργεια, δημιουργώντας πολλές και αξιόλογες κατασκευές.

Οι κάτοικοι της Μαγνησίας και κυρίως του Πηλίου, οργάνωσαν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους δίπλα στο φυσικό περιβάλλον και η δύναμη του νερού λειτούργησε ως αρωγός για τη μετέπειτα εξελικτική τους πορεία. Κοντά στα ρυάκια, τις ρεματιές και τα μικρά ποτάμια, δημιουργήθηκαν στο παρελθόν αρκετοί νερόμυλοι, μαντάνια και βυρσοδεψίες, κατασκευές που έκαναν την εμφάνισή τους πριν τη βιομηχανική περίοδο και στήριξαν τη λειτουργία τους στη χρήση φυσικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Κύριος στόχος δημιουργίας αυτών των εργαστηρίων ήταν η κάλυψη διαφόρων αναγκών και κυρίως της διατροφής, της στέγασης και της ένδυσης.

Έτσι, οι πέντε κατασκευές υδραυλικής ενέργειας που συναντά κανείς στο νομό Μαγνησίας είναι οι εξής: 1) υδροτριβεία ή δριτσέλες, 2) υδρόμυλοι ή νερόμυλοι, 3)υδροκίνητα ελαιοτριβεία ή γαλιάγριες, 4) μαντάνια ή μπατάνια και 5) βυρσοδεψία ή ταμπάκικα.

1) Υδροτριβεία ή δριτσέλες: Η δριτσέλα είχε συνδεθεί με την επεξέργασία ολόμαλλων χοντρών υφαντών του σπιτιού. Η συγκεκριμένη κατασκευή ήταν ένας ξύλινος κάδος σε σχήμα κώνου που αποτελούνταν από σφηνωμένες μεταξύ τους πλανισμένες σανίδες σε σχήμα σφήνας, που δένονταν περιφερειακά με σιδερένια τσέρκια. Επειδή η συνολική κατασκευή θύμιζε βαρέλι, κατασκευάζονταν συνήθως από βαγενά (βαρελά). Το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής βρίσκονταν χωμένο βαθιά στο έδαφος, έτσι ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος υδροροής από την πίεση του νερού. Με την εισαγωγή του νερού στον κάδο δημιουργούνταν στρόβιλοι, οι οποίοι συμπαρέσυραν τα υφαντά στη δίνη τους. Έτσι με την τριβή του νερού τα υφαντά αποκτούσαν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και ήταν πιο αφράτα. Οι νεροτριβές γενικά αποτελούσαν απλές κατασκευές σε σχέση με τις υπόλοιπες υδροκίνητες εγκαταστάσεις και ως προς την κατασκευή, καθώς δε διέθεταν κάποιο μηχανισμό, αλλά και ως προς τη λειτουργία τους γιατί δε χρειάζονταν χειριστή που να τις παρακολουθεί και να τις ρυθμίζει. Στη Μαγνησία νεροτριβές υπήρχαν στη Μακρυνίτσα, στον Αγ. Γεώργιο Νηλείας, στο Νεοχώρι, στο Βελεστίνο και στην Ανάβρα.

2) Υδρόμυλοι ή νερόμυλοι: Στην προβιομηχανική περίοδο το σιτάρι αποτελούσε το βασικό προϊόν για τη διαβίωση του ανθρώπου. Καθώς οι χειρόμυλοι δεν επαρκούσαν στο άλεσμα, η χρήση των νερόμυλων ήταν απολύτως απαραίτητη. Ο νερόμυλος με την οριζόντια φτερωτή ήταν γνωστός στον ελληνικό χώρο από τα βυζαντινά χρόνια και ονομάζονταν «ανατολίτικος». Το κτίσμα του μύλου ήταν συνήθως λιθόκτιστο και διέθετε ένα ορθογώνιο μεγάλο ή μικρό χώρο που χρησίμευε για τη διανυκτέρευση του μυλωνά. Η κατασκευή της στέγης ήταν προσαρμοσμένη στην τοπική αρχιτεκτονική με ξύλινη σκεπή, σκεπασμένη με σχιστολιθικές πλάκες. Στη μια άκρη της κατασκευής βρίσκονταν ο μηχανισμός του νερόμυλου, που αποτελούνταν από τη φτερωτή με τα εξαρτήματά της και το αλεστικό με τις μυλόπετρες και στην άλλη άκρη ήταν ο χώρος όπου γίνονταν οι συναλλαγές. Οι νερόμυλοι είχαν συνήθως ένα ζευγάρι μυλόπετρες ή δύο και σπάνια περισσότερα, ανάλογα με την ποσότητα του νερού. Οι νερόμυλοι μπορεί να αποτελούσαν μόνιμες εγκαταστάσεις, δηλαδή να λειτουργούν όλο το χρόνο ή εποχιακές, όπου σταματούσαν το καλοκαίρι. Τέλος θα πρέπει να πούμε ότι για λόγους οικονομίας οι νερόμυλοι κτίζονταν έτσι ώστε να χρησιμοποιούν διαδοχικά το νερό, κάτι που αποτελούσε το σημαντικότερο πλεονέκτημα της υδροκίνησης, καθώς ο νερόμυλος όσο νερό δε χρειάζονταν δεν το κατανάλωνε, αλλά το παρέδιδε χωρίς καμία φθορά ποσότητας, όπως ακριβώς το είχε παραλάβει. Από τους πιο γνωστούς νερόμυλους στο νομό Μαγνησίας είναι ο νερόμυλος του Καρακίτσου στο Μέγα Ρέμα στον Άνω Βόλο και αυτός του περιβαλλοντικού και πολιτιστικού πάρκου της Ανάβρας, που είναι ανακατασκευασμένος.

3) Βυρσοδεψία ή ταμπάκικα: Τα βυρσοδεψία χρησιμοποιούνταν για την επεξεργασία των δερμάτων. Οι κατασκευές των βυρσοδεψιών ήταν λιθόκτιστες και ο αρχιτεκτονικός τους σχεδιασμός ήταν λειτουργικός και εργονομικός. Για την επεξεργασία των δερμάτων χρειάζονταν μεγάλες ποσότητες νερού, οι οποίες τροφοδοτούσαν μια σειρά από αβαθείς δεξαμενές, στις οποίες γίνονταν η επεξεργασία. Σε πρώτο στάδιο τα δέρματα πλένονταν και αφήνονταν να φουσκώσουν και στη συνέχεια καθαρίζονταν και τοποθετούνταν σε μια άλλη δεξαμενή με νερό και ασβέστη. Τέλος, αφού παρέμεναν αρκετές ώρες σε ένα ειδικό πάγκο όπου στέγνωναν, ακολουθούσαν οι τελικές εργασίες του καλλωπισμού και της συσκευασίας τους. Τα εργαστήρια έπρεπε να είναι ευρύχωρα και ευάερα και να επιτρέπουν τη διέλευση του ηλιακού φωτός, ώστε να στεγνώνουν γρήγορα τα δέρματα. Κύριο βυρσοδεψικό κέντρο αποτελούσε η Μακρυνίτσα, στην οποία έχουν καταγραφεί δεκάξι εργαστήρια, σε ερειπώδη δυστυχώς κατάσταση.

4) Μαντάνια ή μπατάνια: τα μαντάνια χρησίμευαν για την επεξεργασία ενός συγκεκριμένου είδους μάλλινου υφάσματος, του δίμιτου. Το μαντάνι ήταν μια ξύλινη κατασκευή διαστάσεων 4x3x3, που ήταν άλλοτε υπαίθρια και άλλοτε στεγασμένη και αποτελούσε τμήμα υδροκίνητων συγκροτημάτων που περιελάμβαναν νεροτριβές και νερόμυλους. Ήταν μια κατασκευή η οποία κινούνταν με υδατόπτωση και η οποία επέτρεπε μέσω εκκεντροφόρου άξονα τη μετατροπή της περιστροφικής κίνησης της κατακόρυφης φτερωτής σε παλινδρομικές κινήσεις σφυριών. Τα σφυριά, δύο ή τέσσερα, χτυπούσαν το υφαντό, το οποίο συγχρόνως βρέχονταν από το νερό. Οι μικρές αυτές κινήσεις και η τριβή των νημάτων σε συνδυασμό με τη χαμηλή θερμοκρασία που αναπτύσσονταν, είχε ως αποτέλεσμα τα υφαντά αυτά να αποκτούν μια πιο σφιχτοδεμένη υφή και πιο απαλή αφή. Βασικός χειριστής αυτών των κατασκευών ήταν ο μυλωνάς. Ένα από τα πιο γνωστά μαντάνια του νομού είναι αυτό που βρίσκεται στο περιβαλλοντικό και πολιτιστικό πάρκο «Γούλα» στις πηγές της Ανάβρας, που είναι σήμερα ανακατασκευασμένο.

5) Υδροκίνητα ελαιοτριβεία ή γαλιάγριες: Η παραγωγή του ελαιόλαδου βασίζονταν εξ΄ολοκλήρου στον τροποποιημένο νερόμυλο, όπου με τη βοήθεια του νερού επιτυγχάνονταν η περιστροφή του νερόμυλου και η ενέργεια που παράγονταν με τη σειρά της μεταφέρονταν στα μηχανήματα για την παραγωγή του ελαιόλαδου. Η κίνηση του μηχανισμού ήταν καθαρά υδραυλική και το άλεσμα των ελαίων γίνονταν με την περιστροφική κίνηση της μυλόπετρας. Το νερό χρησιμοποιούνταν επίσης και για την πλύση των ελιών, έτσι ώστε να καθαριστούν από τα υπολείμματα της σκόνης. Η χρήση μεγάλης ποσότητας τρεχούμενου νερού ήταν και ο λόγος που πολλά ελαιοτριβεία βρίσκονταν στο παρελθόν στις όχθες ρεματιών, όπου η αέναη ροή των υδάτων εξασφάλιζε συγχρόνως και τη συνολική απορροή των λυμάτων. Το υδροκίνητο λιοτρίβι δούλευε με οριζόντια μικρή φτερωτή ανατολικού τύπου, που αργότερα αντικαταστάθηκε από τις μεγάλες ρωμαϊκού τύπου εξωτερικές κάθετες μεταλλικές φτερωτές, τις λεγόμενες ροδάνες. Αυτός ο τύπος αποτελούσε μια νέα εφεύρεση της βιομηχανικής εποχής, που απαραίτητη προϋπόθεση για να λειτουργήσει ήταν η ύπαρξη μεγάλης ποσότητας νερού. Ένα από τα πιο γνωστά ελαιοτριβεία στο νομό είναι αυτό του Απόστολου Μίχου, στο ομώνυμο και μεγαλύτερο γεφύρι του Πηλίου στη Δράκεια, καθώς και το ελαιοτριβείο Ψυχούλια στη Βυζίτσα.

Οι παλιές αυτές κατασκευές θεωρούνται ιδιαίτερης ζωτικής σημασίας, καθώς αποτελούν μνημεία της προβιομηχανικής τεχνολογίας, αλλά και της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου μας. Σήμερα παραμένουν ερειπωμένα κεφάλαια της ιστορίας μας, καθώς η κρατική μέριμνα για τη συντήρηση, την ανάδειξη και την προβολή αυτών των κατασκευών είναι εντελώς ανύπαρκτη. Τα μνημεία αυτά παραμένουν ωστόσο αψεγάδιαστα τεκμήρια μιας άλλης εποχής και μιας άλλης ζωής πολύ πιο απλής και παραδοσιακής, που στηρίζονταν στην εκμετάλλευση των φυσικών πηγών ενέργειας.

Βιβλιογραφία

Γεώργιος Γκρασσάς, «Μνημεία προβιομηχανικής χρήσης του νερού και της υδραυλικής ενέργειας στη Μαγνησία», ΕΝ ΒΟΛΩ, (15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004), τριμηνιαία περιοδική έκδοση δήμου Βόλου, Σ.Σ. 92-97

Τα προσφυγικά σπίτια στη Ν. Ιωνία Βόλου

Με την Μικρασιατική καταστροφή περίπου 1.500.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς, από τους οποίους αρκετοί χιλιάδες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Βόλου, τον Οκτώβριο του 1922.

Η Μικρασιατική καταστροφή αποτελούσε για το Βόλο μια πρόκληση, στην οποία η πόλη καλούνταν να ανταποκριθεί.

Αυτή η εγκατάσταση των προσφύγων μετέτρεψε το βαθμό αστικοποίησης και τους ρυθμούς της πόλης. Τα 12.000 περίπου άτομα που εγκαταστάθηκαν στο Βόλο, διέμεναν προσωρινά σε δημόσιους χώρους ή κτίρια, που επιτάχθηκαν για αυτό το σκοπό.

Οι αρχικά υποβαθμισμένες συνθήκες στέγασης των προσφύγων σε σκηνές, καπνοθήκες, σχολεία και πρόχειρα καταλύματα, που συνοδεύονταν πολλές φορές από άθλιες μορφές συγκατοίκησης και πολλά προβλήματα (τροφής, ένδυσης, εύρεσης εργασίας, κτλ), θα δώσουν τη θέση τους σε πιο ανθρώπινες. Έτσι, τον Αύγουστο του 1923, γίνεται η οικοδόμηση του προσφυγικού συνοικισμού, ο οποίος χωροθετήθηκε πάνω από τον Κραυσίδωνα, στην «κοιλάδα του Ξηρόκαμπου», όπως ήταν τότε γνωστή.

Από εκείνη τη χρονική περίοδο και μετά παρατηρείται ουσιαστική μεταβολή στις συνθήκες στέγασης των προσφύγων, καθώς έχουμε τώρα τη δημιουργία των πρώτων προσφυγικών σπιτιών, που καλύπτουν πλέον όλες σχεδόν τις βασικές ανάγκες των ατόμων.

Οι τύποι των προσφυγικών σπιτιών που παρατηρούνται εκείνη την περίοδο ήταν πέντε:

1) Τα τετράγωνα σπίτια: τα τετράγωνα σπίτια ήταν τα πρώτα σπίτια των προσφύγων, που χρονολογούνται το Δεκέμβριο του 1924. Τα τετράγωνα οικήματα ακολουθούσαν ένα σχέδιο που περιελάμβανε τετράγωνες ενότητες, όπου στο κέντρο κάθε μίας υπήρχε ένα κοινόχρηστο κτίσμα, γύρω από το οποίο είχαν κτιστεί με μεσοτοιχίες οχτώ ομάδες δωματίων, σχηματίζοντας έτσι ένα τέλειο τετράγωνο.

2) Τα τσιμεντένια σπίτια: τα τσιμεντένια οικήματα χρονολογούνται στο διάστημα 1925-1929 και η ανέγερσή τους έγινε δυτικά της εκκλησίας Ευαγγελίστριας. Τα σπίτια αυτά ήταν κτισμένα από τσιμεντόλιθους και διέθεταν τετράρικτη στέγη. Σε πολλά από αυτά τα σπίτια έχουμε και την προσθήκη ενός πανομοιότυπου ορόφου (διώροφα σπίτια). Οι κατοικίες αυτού του τύπου μπορούσαν να φιλοξενήσουν έως και δύο οικογένειες και ήταν αρκετά άνετες και ευρύχωρες.

3) Τα πέτρινα σπίτια: τα πέτρινα κατασκευάστηκαν δυτικότερα από τα τσιμεντένια και πήραν το όνομά τους από την πέτρα που κυριαρχούσε σε ολόκληρη την τοιχοποιία τους και η εξόρυξη της οποίας γίνονταν από το γειτονικό νταμάρι, που βρίσκονταν στο λεγόμενο Κουφόβουνο. Τα πέτρινα σπίτια αποτελούσαν επίσης αρκετά μεγάλες και όμορφες κατοικίες, οι οποίες συνήθως διέθεταν οικόπεδο.

4) Τα Γερμανικά σπίτια: τα γερμανικά οικήματα χρονολογούνται τον Αύγουστο του 1926 και κτίστηκαν ανατολικότερα από την εκκλησία της Ευαγγελίστριας, λίγο πιο πέρα από τα τετράγωνα σπίτια. Τα γερμανικά πήραν το όνομά τους από τις γερμανικές πολεοδομικές αποζημιώσεις του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, που παραχωρήθηκαν στο κράτος για να γίνουν αυτοί οι οικισμοί. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των σπιτιών ήταν οι λεπτές τσιμεντόπλακες, οι οποίες βίδωναν σε ένα ξύλινο σκελετό. Τα γερμανικά σπίτια μπορούσαν να φιλοξενήσουν έως και τέσσερις οικογένειες.

5) Τα τζαμαλιώτικα σπίτια: τα σπίτια αυτά χρονολογούνται το 1927 και πήραν αυτό το όνομα από την καπναποθήκη του Τζάμαλη (ο Τζάμαλης ήταν τούρκος καπνέμπορος), καθώς αυτή αποτέλεσε την πρώτη κατοικία των προσφύγων. Τα σπίτια αυτά έφταναν έως και τα 30 τμ και διέθεταν μεγάλη κοινόχρηστη αυλή.

Όσον αφορά τις μεθόδους και τα υλικά κατασκευής, τα προσφυγικά σπίτια καλύπτουν όλο σχεδόν το φάσμα των υλικών που μπορεί να συναντήσει κανείς στις ιστορικές κατασκευές. Πολλά κτίσματα είναι φτιαγμένα από ωμές πλίνθους, ενώ στις στέγες κυριαρχεί αρχικά το πισσόχαρτο και στη συνέχεια αντικαταστάται από τα κεραμίδια. Πολλές επίσης μονόροφες ή διώροφες κατασκευές είναι κτισμένες με οπτοπλινθοδομή ή λιθοδομή και διαθέτουν συχνά ξύλινα πατώματα και στέγη. Σε άλλα κτίσματα εντύπωση προκαλούν τα χαρακτηριστικά δίδυμα φουρούσκια και οι εξωτερικές λιθόκτιστες κλίμακες με τα ξύλινα κιγκλιδώματα. Υπάρχουν επίσης και κάποιες μεικτές κατασκευές με οριζόντια στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα και λίθινους τοίχους.

Γενικά, θα λέγαμε ότι τα προσφυγικά σπίτια αποτελούν μέτριες και όχι πολυτελείς κατασκευές, που οικοδομήθηκαν με χαμηλό κόστος, προσφέροντας ωστόσο στους κατοίκους τους μια σχετική άνεση και λειτουργία. Οι πάντα καθαρές και περιποιημένες κατοικίες των προσφύγων φέρουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τις κάνουν εύκολα προσδιορίσιμες και διακριτές. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι προσφυγικοί οικισμοί αποτελούν μια ακόμη αρχιτεκτονική έκφραση, που διεκδικεί επίμονα τη δική της θέση στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας.

Οι οικισμοί αυτοί αποτελούν ιστορικά τεκμήρια και σημεία αναφοράς της συλλογικής μνήμης του τόπου. Ήταν κατασκευές πλασμένες με ανθρώπινα μέτρα που είχαν ως άμεσο στόχο να διατηρήσουν ζωντανή την κοινωνικότητα, η οποία αποτελούσε το βασικό παλμό ζωής στις γειτονιές εκείνης της εποχής.

Οι πρόσφυγες αποτελούσαν μια αυτόνομη ξεχωριστή δομή, με τους δικούς τους ιδιαίτερους νόμους και τους δικούς τους ρυθμούς και διαδικασίες μετασχηματισμού, με ευαισθησίες και ανάγκες, που κατάφεραν να δημιουργήσουν με την παρουσία τους ένα δικό τους, ιεραρχικά δομημένο σχήμα, που στηρίζονταν στις κοινωνικές σχέσεις.

Οι προσφυγικοί οικισμοί κουβαλούσαν σε όλη την ιστορία τους το σπέρμα του προσωρινού, αφού πάντα οι πρόσφυγες ήταν οι άνθρωποι που οργάνωναν τη ζωή τους πρόχειρα, δημιουργώντας οικισμούς στο περιθώριο της πόλης. Η χωροθέτηση των προσφυγικών οικισμών βρίσκονταν πάντα μακριά από τα βλέμματα των υπόλοιπων κατοίκων του Βόλου.

Σήμερα στη Ν. Ιωνία, αν και έχουν γίνει πολλά έργα αποκατάστασης και ανάπλασης των προσφυγικών σπιτιών, η εικόνα της εγκατάλειψης σε πολλά σημεία της πόλης συνεχίζει να υφίσταται. Ο βαθμός διατήρησης και αποκατάστασης των κτιρίων αποτελεί θέμα μελέτης και έρευνας των υλικών και των κατασκευαστικών μεθόδων εκείνης της περιόδου, οι αλλοιώσεις σε πολλά κτίσματα, ιδιαίτερα στα μη επισκευασμένα, είναι ευτυχώς αναστρέψιμες.

Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό, είναι το γεγονός ότι τα προσφυγικά σπίτια αποτελούν ιστορικά κτίρια και μάρτυρες του παρελθόντος (όπως τα νεοκλασικά κτίρια, κτλ) που θα πρέπει να διατηρηθούν μέσα από μια διαδικασία ανάδειξης των αρχικών τους αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών και αποφυγής των ανεπίτρεπτων κακόγουστων σύγχρονων παρεμβάσεων. Δυστυχώς σήμερα τα σπίτια αυτά αποτελούν τον εύκολο στόχο σε μια διαδικασία κατεδάφισης από εργολάβους και δέχονται καθημερινά ασφυκτικές πιέσεις από τη συνεχής αναπτυσσόμενη λαίλαπα της σύγχρονης οικοδόμησης.

Βιβλιογραφία

Σ. ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ, «Η προσφυγούπολη του χθες και οι υποχρεώσεις του σήμερα», ΕΝ ΒΟΛΩ, (15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004), Σ.Σ. 80-83.

Κραυσίδωνας, ο ποταμός της πόλης

Ο Κραυσίδωνας αποτελεί τον πιο αξιόλογο χείμαρρο ανάμεσα στους δύο άλλους χειμάρρους, τον Ξηριά και τον Άναυρο, που υπάγονται στο πολεοδομικό συγκρότημα της πόλης. Αν και υπάρχουν σημαντικές καταγραφές από την αρχαιότητα για την περιοχή του Κραυσίδωνα, ο Κραυσίδωνας δεν αποτελεί στοιχείο καταγραφής, καθώς όλο το ενδιαφέρον στρέφεται στον ποταμό Άναυρο, που συνδέθηκε με την ιστορία του Ιάσονα.

Ο Κραυσίδωνας πηγάζει από τις κορυφές του Πηλίου και συγκεκριμένα από το Πιασίδι. Στην ορεινή ζώνη αποτελείται επίσης από ένα σύστημα πηγών και ρεματιών που διοχετεύον τα νερά τους μέσω της κοίτης του ποταμού. Το ποτάμι στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του, ως τις εκβολές του, περνάει μέσα από την πόλη, διασχίζοντας ολόκληρο τον πολεοδομικό ιστό και χωρίζοντάς τον σε δύο δήμους, το δήμο Ν. Ιωνίας και το δήμο Βόλου.

Ο ποταμός αποτελεί για την πόλη έναν μοναδικό πνεύμονα πρασίνου, με όμορφη παραποτάμια βλάστηση (λεύκες και πεύκα) που στολίζει τους παράχθιους δρόμους και βελτιώνει με τη φυσική της ομορφιά την αισθητική του αστικού χώρου.

Ο Κραυσίδωνας, όπως προαναφέραμε, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας χείμαρρος, ο οποίος σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων τον χειμώνα μπορεί να πλημμυρίσει, ενώ κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, το νερό μπορεί να είναι ελάχιστο ως και ανύπαρκτο. Το ποτάμι, κοντά στις πηγές του είναι καθαρό, ενώ από το μέσο του ως τις εκβολές του, δέχεται σε διάφορες χρονικές φάσεις, αστικά και βιομηχανικά λύματα, που θολώνουν το νερό, αλλάζοντας το χρώμα και τη σύστασή του και προκαλώντας πολλές φορές έντονη δυσοσμία.

Η πραγματική ωστόσο απειλή για τον Κραυσίδωνα, δεν είναι τόσο η περιστασιακή μόλυνση που δέχεται κατά περιόδους. Στο παρελθόν ο Κραυσίδωνας είχε να αντιμετωπίσει έναν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο, τον κίνδυνο της ολικής εξαφάνισής του, έναν κίνδυνο που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του ’80 και όπου ευτυχώς σήμερα πλέον δεν υφίσταται.

Στο παρελθόν, αυτός ο μοναδικός θησαυρός είχε απειληθεί να εξαφανιστεί μια για πάντα, καθώς το τεράστιο κυκλοφοριακό πρόβλημα στο κέντρο της πόλης, σε συνδυασμό με τη συνεχή κυκλοφορία μεγάλων φορτηγών της ΑΓΕΤ μέσα από κεντρικές αρτηρίες του Βόλου και την έλλειψη χώρων στάθμευσης, είχε δημιουργήσει ένα ανεπανάληπτο κυκλοφοριακό χάος και η αναζήτηση λύσεων για το μεγάλο αυτό πρόβλημα αποτελούσε πλέον επιτακτική ανάγκη. Η λύση βρέθηκε τελικά στην εκμετάλλευση του Κραυσίδωνα.

Η απουσία παρεμβάσεων και πολιτικής βούλησης στο πολεοδομικό συγκρότημα από μέρος της τοπικής αυτοδιοίκησης οδήγησε στην εξαγγελία ενός έργου που θα έλυνε το κυκλοφοριακό πρόβλημα για πάντα. Σκοπός του έργου αυτού ήταν η επικάλυψη του Κραυσίδωνα και η μετατροπή του σε εσωτερικό δακτύλιο.

Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 1983 οι εφημερίδες γνωστοποίησαν την εγκατάσταση εργολάβων για την επικάλυψη του χειμάρρου. Το έργο θα ξεκινούσε όσο το δυνατόν γρηγορότερα και πρώτο μέλημά του αποτελούσε η κοπή εκατοντάδων δέντρων που βρίσκονταν κατά μήκος του ποταμού.

Η υιοθέτηση μιας τέτοιας πρακτικής από πλευράς της πολιτείας ήταν φυσικό να δημιουργήσει ένα χάος αντιδράσεων. Έτσι, στις 3 Ιουνίου του 1988, οι πράσινοι της οικολογικής κίνησης Βόλου μοίρασαν στην πόλη μια προκήρυξη με την οποία καλούσαν τους πολίτες να ξεσηκωθούν ενάντια στην απόφαση επικάλυψης του χειμάρρου. Πολλοί λοιπόν πολίτες, άλλοι εντελώς ανημέρωτοι για το γεγονός και άλλοι ενημερωμένοι με πολλούς προβληματισμούς ως προς το θέμα, ένωσαν τη φωνή τους με τη φωνή διαμαρτυρίας της οικολογικής οργάνωσης. Η συνάντηση αυτή υπήρξε ιδιαίτερα καθοριστική, γιατί έκτισε τις βάσεις για τη δημιουργία μιας περιβαλλοντικής κίνησης που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία της πόλης και ονομάζονταν «οι φίλοι του Κραυσίδωνα».

Ξεκινάει λοιπόν μια μεγάλη διαδικασία με την ενεργοποίηση των πολιτών για τη ματαίωση των εργασιών και τελικά ύστερα από έντονες αντιδράσεις και ξεσηκωμούς των πολιτών επιτεύχθηκε πίστωση χρόνου για την κατασκευή του έργου και οι μπουλντόζες που είχαν μπει στο ποτάμι για να ξεκινήσουν ακινητοποιήθηκαν.

Δόθηκε λοιπόν χρόνος για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και οργανωμένου σχεδίου όπου θα λάμβανε υπόψη του και άλλες βασικές παραμέτρους, όπως για παράδειγμα το θέμα των πλημμύρων, μια πολύ σημαντική παράμετρος όπου το έργο της επικάλυψης του χειμάρρου δεν είχε προβλέψει. Στο συγκεκριμένο έργο απουσίαζαν οι μεγάλης κλίμακας αντιπλημμυρικές επεμβάσεις, καθώς τα αρχικά εργοτάξια θα εμπόδιζαν την ελεύθερη ροή των νερών, ενώ υπήρχε παράλληλα και ο κίνδυνος φραγής του τμήματος της επικάλυψης με φερτές ύλες κατά τις περιόδους έντονων βροχοπτώσεων.

Πληθώρα λοιπόν αποκαλυπτικών στοιχείων σχετικά με τις ελλιπείς υδραυλικές μελέτες ήρθαν στο φως και το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις πανελλαδικά. Τελικά αποφασίστηκε αναστολή των εργασιών και τα περισσότερα στοιχεία και λεπτομέρειες που είχαν ζητηθεί σχετικά με το έργο, δε δόθηκαν ποτέ.

Στις 27/3/89 το θέμα επικάλυψης του Κραυσίδωνα επανέρχεται πάλι και στις 9/5/90, σε μια έκτακτη συνεδρίαση των δύο δήμων της πόλης, το Δ.Σ. της Ν. Ιωνίας με σχετικό ψήφισμα τάσσεται κατά της απόφασης της επικάλυψης, ενώ το Δ.Σ. του Βόλου υπέρ, αδιαφορώντας για την γνώμη των πολιτών, οι οποίο είχαν κατακλύσει κυριολεκτικά την αίθουσα συνεδριάσεων, εκφράζοντας έντονα την αγανάκτησή τους.

Τελικά, ύστερα από συνεχείς διακοπές και πολλά επεισόδια το σχέδιο ακυρώθηκε και όλοι συμφώνησαν στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης μελέτης, όπου θα αντιμετώπιζε το κυκλοφοριακό πρόβλημα σε συνάρτηση πάντα με τον ανθρώπινο παράγοντα.

Το προηγούμενο έργο ήταν ένα έργο που αποφασίστηκε γρήγορα, χωρίς να προβλέψει τις έντονες αντιδράσεις που θα προέκυπταν και εξυπηρετούσε ουσιαστικά οικονομικά και πολιτικά συμφέρονταν, παραγκωνίζοντας εντελώς έναν πολύ σημαντικό γνώμονα, που δεν ήταν άλλος από τη γνώμη των απλών πολιτών. Αυτό που πραγματικά είχε ανάγκη η πόλη, ήταν η δημιουργία ενός σωστά μελετημένου και οργανωμένου σχεδίου, όπου θα λάμβανε υπόψη του όλες τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες του πολεοδομικού συγκροτήματος μέσα από ένα γόνιμο και ζωντανό διάλογο, που θα είχε ως άμεσο στόχο την εξασφάλιση της καλύτερης ποιότητας ζωής των πολιτών.

Το σχέδιο επικάλυψης του ποταμού Κραυσίδωνα σε μια επαρχιακή πόλη με ήδη πολλά υπαρκτά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η αερορύπανση από το εργοστάσιο της ΑΓΕΤ, καθώς και η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα του Παγασητικού Κόλπου από βιομηχανικά απόβλητα, θα επιβάρυνε και άλλο την κατάσταση, δημιουργώντας επιπρόσθετα προβλήματα.

Σήμερα ο Κραυσίδωνας ξεπέρασε την απειλή και έχει πλέον ενταχθεί στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE. Η ανάγκη για ανάπλαση του ποταμού και η διαμόρφωσή του σε ένα γραμμικό πάρκο (όπως το πάρκο του Πηνειού ποταμού στη Λάρισα) ,όπου οι πολίτες θα μπορούν να απολαμβάνουν άνετα τη βόλτα τους και τα παιδιά θα μπορούν να παίξουν με ασφάλεια, βρίσκεται ακόμα υπό μελέτη.

Το σίγουρο είναι ότι ο Κραυσίδωνας αποτελεί το βασικό πνεύμονα πρασίνου της πόλης και όλοι οφείλουμε να τον σεβόμαστε και να τον προστατεύουμε έτσι ώστε να τον παραδώσουμε όσο μπορούμε πιο ακέραιο στις επόμενες γενιές.

Βιβλιογραφία

Β. ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ – Σ. ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ, «ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΚΡΑΥΣΙΔΩΝΑ», ΕΝ ΒΟΛΩ, (15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004), Σ.Σ. 104-109