Τετάρτη 2 Φεβρουαρίου 2011

Τα προσφυγικά σπίτια στη Ν. Ιωνία Βόλου


Με την Μικρασιατική καταστροφή περίπου 1.500.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς, από τους οποίους αρκετοί χιλιάδες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Βόλου, τον Οκτώβριο του 1922.

Η Μικρασιατική καταστροφή αποτελούσε για το Βόλο μια πρόκληση, στην οποία η πόλη καλούνταν να ανταποκριθεί.

Αυτή η εγκατάσταση των προσφύγων μετέτρεψε το βαθμό αστικοποίησης και τους ρυθμούς της πόλης. Τα 12.000 περίπου άτομα που εγκαταστάθηκαν στο Βόλο, διέμεναν προσωρινά σε δημόσιους χώρους ή κτίρια, που επιτάχθηκαν για αυτό το σκοπό.

Οι αρχικά υποβαθμισμένες συνθήκες στέγασης των προσφύγων σε σκηνές, καπνοθήκες, σχολεία και πρόχειρα καταλύματα, που συνοδεύονταν πολλές φορές από άθλιες μορφές συγκατοίκησης και πολλά προβλήματα (τροφής, ένδυσης, εύρεσης εργασίας, κτλ), θα δώσουν τη θέση τους σε πιο ανθρώπινες. Έτσι, τον Αύγουστο του 1923, γίνεται η οικοδόμηση του προσφυγικού συνοικισμού, ο οποίος χωροθετήθηκε πάνω από τον Κραυσίδωνα, στην «κοιλάδα του Ξηρόκαμπου», όπως ήταν τότε γνωστή.

Από εκείνη τη χρονική περίοδο και μετά παρατηρείται ουσιαστική μεταβολή στις συνθήκες στέγασης των προσφύγων, καθώς έχουμε τώρα τη δημιουργία των πρώτων προσφυγικών σπιτιών, που καλύπτουν πλέον όλες σχεδόν τις βασικές ανάγκες των ατόμων.

Οι τύποι των προσφυγικών σπιτιών που παρατηρούνται εκείνη την περίοδο ήταν πέντε:

1) Τα τετράγωνα σπίτια: τα τετράγωνα σπίτια ήταν τα πρώτα σπίτια των προσφύγων, που χρονολογούνται το Δεκέμβριο του 1924. Τα τετράγωνα οικήματα ακολουθούσαν ένα σχέδιο που περιελάμβανε τετράγωνες ενότητες, όπου στο κέντρο κάθε μίας υπήρχε ένα κοινόχρηστο κτίσμα, γύρω από το οποίο είχαν κτιστεί με μεσοτοιχίες οχτώ ομάδες δωματίων, σχηματίζοντας έτσι ένα τέλειο τετράγωνο.

2) Τα τσιμεντένια σπίτια: τα τσιμεντένια οικήματα χρονολογούνται στο διάστημα 1925-1929 και η ανέγερσή τους έγινε δυτικά της εκκλησίας Ευαγγελίστριας. Τα σπίτια αυτά ήταν κτισμένα από τσιμεντόλιθους και διέθεταν τετράρικτη στέγη. Σε πολλά από αυτά τα σπίτια έχουμε και την προσθήκη ενός πανομοιότυπου ορόφου (διώροφα σπίτια). Οι κατοικίες αυτού του τύπου μπορούσαν να φιλοξενήσουν έως και δύο οικογένειες και ήταν αρκετά άνετες και ευρύχωρες.

3) Τα πέτρινα σπίτια: τα πέτρινα κατασκευάστηκαν δυτικότερα από τα τσιμεντένια και πήραν το όνομά τους από την πέτρα που κυριαρχούσε σε ολόκληρη την τοιχοποιία τους και η εξόρυξη της οποίας γίνονταν από το γειτονικό νταμάρι, που βρίσκονταν στο λεγόμενο Κουφόβουνο. Τα πέτρινα σπίτια αποτελούσαν επίσης αρκετά μεγάλες και όμορφες κατοικίες, οι οποίες συνήθως διέθεταν οικόπεδο.

4) Τα Γερμανικά σπίτια: τα γερμανικά οικήματα χρονολογούνται τον Αύγουστο του 1926 και κτίστηκαν ανατολικότερα από την εκκλησία της Ευαγγελίστριας, λίγο πιο πέρα από τα τετράγωνα σπίτια. Τα γερμανικά πήραν το όνομά τους από τις γερμανικές πολεοδομικές αποζημιώσεις του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, που παραχωρήθηκαν στο κράτος για να γίνουν αυτοί οι οικισμοί. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των σπιτιών ήταν οι λεπτές τσιμεντόπλακες, οι οποίες βίδωναν σε ένα ξύλινο σκελετό. Τα γερμανικά σπίτια μπορούσαν να φιλοξενήσουν έως και τέσσερις οικογένειες.

5) Τα τζαμαλιώτικα σπίτια: τα σπίτια αυτά χρονολογούνται το 1927 και πήραν αυτό το όνομα από την καπναποθήκη του Τζάμαλη (ο Τζάμαλης ήταν τούρκος καπνέμπορος), καθώς αυτή αποτέλεσε την πρώτη κατοικία των προσφύγων. Τα σπίτια αυτά έφταναν έως και τα 30 τμ και διέθεταν μεγάλη κοινόχρηστη αυλή.

Όσον αφορά τις μεθόδους και τα υλικά κατασκευής, τα προσφυγικά σπίτια καλύπτουν όλο σχεδόν το φάσμα των υλικών που μπορεί να συναντήσει κανείς στις ιστορικές κατασκευές. Πολλά κτίσματα είναι φτιαγμένα από ωμές πλίνθους, ενώ στις στέγες κυριαρχεί αρχικά το πισσόχαρτο και στη συνέχεια αντικαταστάται από τα κεραμίδια. Πολλές επίσης μονόροφες ή διώροφες κατασκευές είναι κτισμένες με οπτοπλινθοδομή ή λιθοδομή και διαθέτουν συχνά ξύλινα πατώματα και στέγη. Σε άλλα κτίσματα εντύπωση προκαλούν τα χαρακτηριστικά δίδυμα φουρούσκια και οι εξωτερικές λιθόκτιστες κλίμακες με τα ξύλινα κιγκλιδώματα. Υπάρχουν επίσης και κάποιες μεικτές κατασκευές με οριζόντια στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα και λίθινους τοίχους.

Γενικά, θα λέγαμε ότι τα προσφυγικά σπίτια αποτελούν μέτριες και όχι πολυτελείς κατασκευές, που οικοδομήθηκαν με χαμηλό κόστος, προσφέροντας ωστόσο στους κατοίκους τους μια σχετική άνεση και λειτουργία. Οι πάντα καθαρές και περιποιημένες κατοικίες των προσφύγων φέρουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τις κάνουν εύκολα προσδιορίσιμες και διακριτές. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι προσφυγικοί οικισμοί αποτελούν μια ακόμη αρχιτεκτονική έκφραση, που διεκδικεί επίμονα τη δική της θέση στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας.

Οι οικισμοί αυτοί αποτελούν ιστορικά τεκμήρια και σημεία αναφοράς της συλλογικής μνήμης του τόπου. Ήταν κατασκευές πλασμένες με ανθρώπινα μέτρα που είχαν ως άμεσο στόχο να διατηρήσουν ζωντανή την κοινωνικότητα, η οποία αποτελούσε το βασικό παλμό ζωής στις γειτονιές εκείνης της εποχής.

Οι πρόσφυγες αποτελούσαν μια αυτόνομη ξεχωριστή δομή, με τους δικούς τους ιδιαίτερους νόμους και τους δικούς τους ρυθμούς και διαδικασίες μετασχηματισμού, με ευαισθησίες και ανάγκες, που κατάφεραν να δημιουργήσουν με την παρουσία τους ένα δικό τους, ιεραρχικά δομημένο σχήμα, που στηρίζονταν στις κοινωνικές σχέσεις.

Οι προσφυγικοί οικισμοί κουβαλούσαν σε όλη την ιστορία τους το σπέρμα του προσωρινού, αφού πάντα οι πρόσφυγες ήταν οι άνθρωποι που οργάνωναν τη ζωή τους πρόχειρα, δημιουργώντας οικισμούς στο περιθώριο της πόλης. Η χωροθέτηση των προσφυγικών οικισμών βρίσκονταν πάντα μακριά από τα βλέμματα των υπόλοιπων κατοίκων του Βόλου.

Σήμερα στη Ν. Ιωνία, αν και έχουν γίνει πολλά έργα αποκατάστασης και ανάπλασης των προσφυγικών σπιτιών, η εικόνα της εγκατάλειψης σε πολλά σημεία της πόλης συνεχίζει να υφίσταται. Ο βαθμός διατήρησης και αποκατάστασης των κτιρίων αποτελεί θέμα μελέτης και έρευνας των υλικών και των κατασκευαστικών μεθόδων εκείνης της περιόδου, οι αλλοιώσεις σε πολλά κτίσματα, ιδιαίτερα στα μη επισκευασμένα, είναι ευτυχώς αναστρέψιμες.

Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό, είναι το γεγονός ότι τα προσφυγικά σπίτια αποτελούν ιστορικά κτίρια και μάρτυρες του παρελθόντος (όπως τα νεοκλασικά κτίρια, κτλ) που θα πρέπει να διατηρηθούν μέσα από μια διαδικασία ανάδειξης των αρχικών τους αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών και αποφυγής των ανεπίτρεπτων κακόγουστων σύγχρονων παρεμβάσεων. Δυστυχώς σήμερα τα σπίτια αυτά αποτελούν τον εύκολο στόχο σε μια διαδικασία κατεδάφισης από εργολάβους και δέχονται καθημερινά ασφυκτικές πιέσεις από τη συνεχής αναπτυσσόμενη λαίλαπα της σύγχρονης οικοδόμησης.


Βιβλιογραφία

Σ. ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ, «Η προσφυγούπολη του χθες και οι υποχρεώσεις του σήμερα», ΕΝ ΒΟΛΩ, (15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004), Σ.Σ. 80-83.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου